Chinese "geld"kaarten 
Speelkaarten worden van karton of papier gemaakt. Beide materialen zijn gevoelig voor vergankelijkheid. Vuur, invloed van natuurelementen laten al snel niets meer over van een spel kaarten. De geschiedenis van de speelkaart is daarom sterk afhankelijk van wat men nog wel heeft gevonden en wordt op die basis gepresenteerd. Het is dus goed mogelijk dat bepaalde "missing links" tot op heden niet gevonden zijn of voor de eeuwigheid verloren zijn geraakt. Ook is documentatie omtrent spellen of de daarbij gebruikte speelkaarten vaak niet meer voorhandig. Het vastleggen van de geschiedenis van de speelkaart is daarom een even (on)nauwkeurige zaak als die van het ontstaan der mensheid. Toch zijn er genoeg aanwijzingen om grofweg de ontstaansgeschiedenis en de verspreiding te beschrijven.
De geschiedenis van de speelkaarten begint in het Verre Oosten. Aangezien China de bakermat van vele zaken is geweest, zoals thee, buskruit en porselein, maar ook van het papier, nemen de meeste deskundigen aan dat het gebruik van kaarten voor het spelen van een spel voor het eerst in China is ontstaan. Tijdens de Tang dynastie (618-906) werd er al voor het eerst papiergeld gebruikt en waarschijnlijk zijn de speelkaarten rond het eerste millennium ontwikkeld. De spellen zijn niet te vergelijken met die zoals we ze in West Europa spelen, maar in China zijn tot op heden nog kaartspellen in gebruik, die gebaseerd zijn op geld of van het schaak- en dominospel afgeleid zijn. Kaarten die van het geld afgeleid zijn komen nog steeds over heel Azië verspreid voor, tot in Maleisië en Indonesië toe.
Chinese "geld"kaarten
In India zijn de meeste oude speelkaarten rond, handgeschilderd op ivoor of op zwaar gelakt linnen. Wanneer deze ontstaan zijn is nog onduidelijk, maar waarschijnlijk een aantal eeuwen later dan in China. De spellen die ermee gespeeld worden kunnen bestaan uit 36 kaarten, maar ook uit 384 kaarten! Een populair spel in India is nog steeds het Ganjifa spel. Er zijn een aantal varianten, zoals bijvoorbeeld het Mogul Ganjifa en het Dasavatara Ganjifa.
twee kaarten uit een Ganjifa spel 
In Iran (het oude Perzië) kende men rond 1500 ook speelkaarten. Deze leken qua opzet sterk op de Indiase kaarten, eveneens handgeschilderd op gelakt karton en ivoor. De speelkaarten komen zowel in ronde als in rechthoekige vorm voor.
Toch zijn in Europa al ruim een eeuw eerder speelkaarten bekend. In 1367 wordt in het Zwitserse Bern een verbod op speelkaarten uitgevaardigd, in 1377 wordt in Florence het spel Naibbe verboden en in 1381 wordt in Marseille een soortgelijk verbod uitgevaardigd tegen het Nahipi spel. Beide benamingen zijn nu nog terug te vinden in het Spaanse woord voor speelkaarten.....naipes. Het woord kaart, zoals wij dat gebruiken, is afkomstig van het Latijnse "charta", dat papier betekent.
Hoewel het internationale verkeer in de 14de eeuw zeer beperkt was en vaak een langdurige reis vergde, hebben de speelkaarten zich in die tijd razendsnel over west Europa verspreid. Algemeen aangenomen wordt dat dit vanuit Noord Afrika via Italië en Spanje is gebeurd, hoewel Franse bronnen regelmatig de mogelijkheid opperen, dat de speelkaart zich vanuit Frankrijk heeft ontwikkeld en verspreid. In Egypte zijn echter kaartfragmenten aangetroffen, die waarschijnlijk uit de 12de eeuw dateren en duidelijk blijk geven van een Islamitische herkomst. De vier kaartkleuren, die in dit "Mamelukken" spel gebruikt worden, zijn vertonen grote gelijkenis met de Italiaanse kaartkleuren, zoals die ook nu nog gebruikt worden. De Spaanse kaartkleuren komen daar eveneens dicht bij. Meer informatie hierover is te vinden op de BEELD pagina.
Ook de (militaire) rangorde der figuurkaarten uit een dergelijk islamitische georiënteerd spel is nu nog terug te vinden in Spaanse, Italiaanse en zelfs Duitse spellen. In de Italiaanse en Spaanse spellen is de Koning de hoogste en wordt gevolgd door een ruiter (ridder) en een voetknecht. Bij sommige Duitse spellen worden de laatste twee aangeduid als Ober en Unter en worden zij sinds de 19de eeuw eerder als edelman en bediende weergegeven.
Toch moet er in Frankrijk wel iets zijn gebeurd. De Franse kaartkleuren (harten, schoppen, klaveren en ruiten) doen in weinig denken aan de Italiaanse en Spaanse en moeten derhalve wel een Franse oorsprong hebben. Ook het kaartbeeld dat daar ontstaat heeft weinig gemeen met het Italiaanse of Spaanse beeld. Wellicht heeft een combinatie van Franse eigenzinnigheid en het zich afzetten tegen een dreigende Moorse overheersing, al in de 14de eeuw geleid tot het ontstaan van een nieuw ontwerp van kaarten en kaartkleuren. Daarbij wordt ook de Dame voor het eerst in het spel betrokken. Zie ook de BEELD pagina.
Ridder v. bekers, Spanje ca. 1900
Ruiten Koning uit Rouen,
18de eeuw.
Dit Franse beeld en vooral de gebruikte kaartkleuren hebben zich in latere eeuwen over geheel Europa en uiteindelijk de hele wereld verspreid. Behalve in Spanje zelf, is het Spaanse beeld met de conquistadores naar Zuid Amerika geëxporteerd en wordt het daar ook nu nog grotendeels als standaardbeeld gebruikt. Het Italiaanse beeld komt nog slechts beperkt in Italië voor. Het Duitse beeld en de kaartkleuren komen nog voor in het Duitstalige gebied en delen van het voormalige Habsburgse Rijk (bijv. Hongarije).
Wellicht dat toekomstige vondsten nog wat aan de ontstaansgeschiedenis kunnen toevoegen, maar de grote lijnen staan inmiddels wel vast en zullen waarschijnlijk ook niet ingrijpend veranderen.